Królewski Zakład Budowy Maszyn

[LukaszB]

Po dzisiejszym obchodzie wiem że nic nie wiem!
Wersja be good jest baaardzo przekonująca i do tego dobrze rozrysowana na mapie. Budynek ul. Gdańskiej 40 jest identyczny z tym na rycinie. Jedyne co nie pasuje to klatka schodowa, ale przy bliższych oględzinach widać, że została dobudowana. Wydaje mi się, że nawet solidne drzewo przy budynku to może być osesek z ryciny. Jak słusznie zauważył Zet48 obstawiałem teren drożdżowni, ale po dzisiejszej wizycie nic nie ustaliłem. Jest to jedno wielkie gruzowisko. Zanim na 100% uznam wersję be gooda, udam się jeszcze do miejskiego archiwum i może tam znajdę odpowiedź!

[be-good]

Ta rozeta na zachodniej fasadzie ma trzy otwory wentylacyjne zatkane materacową gąbką = gołębie
Symbolika koła i nakrętki, jak lubi mówić Prezes Jarosław, wpisuje się w tematykę budownictwa kolejowego...

[LukaszB]

Wracając do zagadki z Maschinenbauanstalt na 99% odpowiedź Be - good byłą prawidłowa!
Otrzymałem materiały z UM (Mirek_tcz ma do archiwum bardzo blisko według których na terenie dawnej drożdżowni nie istniał kompleks podobny do tego z ryciny. Co więcej, mapa i istniejący budynek na Gdańskiej 40 (została dobudowana toaleta, a nie klatka schodowa jak myślałem) pasują jak ulał.

[zunia]

"Wiadomości potoczne" z Tczewa

nr 71 z 22 czerwca 1880 r.

21kr.jpg (13.34 KiB) Przejrzano 1671 razy

nr 71 z 22 czerwca 1880 r.

21kr.jpg (13.34 KiB) Przejrzano 1671 razy

nr 92 z 10 sierpnia 1880 r.

23kr.jpg (12.79 KiB) Przejrzano 1669 razy

nr 92 z 10 sierpnia 1880 r.

23kr.jpg (12.79 KiB) Przejrzano 1669 razy

nr 102 z 2 września 1880 r.

24.jpg (60.94 KiB) Przejrzano 1669 razy

nr 102 z 2 września 1880 r.

24.jpg (60.94 KiB) Przejrzano 1669 razy

nr 19 z 15 lutego 1881 r.

32.jpg (25.26 KiB) Przejrzano 1668 razy

nr 19 z 15 lutego 1881 r.

32.jpg (25.26 KiB) Przejrzano 1668 razy

nr 55 z 17 maja 1881 r.

37.jpg (9.95 KiB) Przejrzano 1668 razy

nr 55 z 17 maja 1881 r.

37.jpg (9.95 KiB) Przejrzano 1668 razy

nr 25 z 3 marca 1883 r.

62kr.jpg (22.75 KiB) Przejrzano 1667 razy

nr 25 z 3 marca 1883 r.

62kr.jpg (22.75 KiB) Przejrzano 1667 razy

[zielu]

Przypadkowo znalazłem informację, że w fabryce powstały nie tylko stalowe elementu Mostu Tczewskiego, ale także urządzenia techniczne Kanału Elbląskiego - koła zamachowe i obrotowe, śluzy, jazy, turbiny itd. Wykonano je tak, że do dnia dzisiejszego nie miały żadnej poważniejszej awarii! (źródło zdjęć - http://www.zegluga.lh.pl/galeria/pochylnie.html" onclick="window.open(this.href);return false;).

maszyny 1.jpg (102.92 KiB) Przejrzano 1840 razy

maszyny 1.jpg (102.92 KiB) Przejrzano 1840 razy

maszyny 2.jpg (103.45 KiB) Przejrzano 1840 razy

maszyny 2.jpg (103.45 KiB) Przejrzano 1840 razy

maszyny 3.jpg (149.98 KiB) Przejrzano 1840 razy

maszyny 3.jpg (149.98 KiB) Przejrzano 1840 razy

maszyny 4.jpg (114.11 KiB) Przejrzano 1840 razy

maszyny 4.jpg (114.11 KiB) Przejrzano 1840 razy

[zielu]

I jeszcze dwie fotki:

[zielu]

Kolejny news (przynajmniej dla mnie )

Projekt maszynowni i pochylni Kąty Kanału Elbląskiego także powstał w tczewskiej fabryce. Urządzenia techniczne projektował niejaki Krüger, ale ważniejszą rolę odegrał doskonale nam znany z budowy mostów kolejowych w Tczewie i Malborku inż. Karl Lentze.

źródło - http://zabytki.ocalicodzapomnienia.eu/zabytek-2-6-1-858.html

pochylnia kąty.jpg (339.78 KiB) Przejrzano 1835 razy

źródło - http://zabytki.ocalicodzapomnienia.eu/zabytek-2-6-1-858.html

pochylnia kąty.jpg (339.78 KiB) Przejrzano 1835 razy

[be-good]

W budynkach pochylni w Buczyńcu widziałem elementy opisywane nazwą naszego miasta, o ile pamiętam były to wykonane z drewna "wzorce" dla późniejszego odtwarzania kół maszyn pracujących na tym miejscu. Żeby było ciekawiej - drewniane modele były opisywane już po polsku - po 13 latach nie potrafię jednak dokładnie podać, w jakim charakterze Tczew w tych opisach występował.
Przykład -patrz: http://www.gliwiczanie.pl/Reportaz/kana ... iec_02.htm

[mirza3]

Poniżej, trochę faktów, wyszukanych za przykładem zuni, z "historii w gazetach ukrytej" Königliche Maschinenbauanstalt zu Dirschau, czyli Królewskiego Zakładu Budowy Maszyn w Tczewie (używam tłumaczenia "zakład", bo w nazwie nigdy nie występowało slowo "Fabrik").
Ambitne początki zakładu wyprzedzają o kilka lat budowę kolei w Tczewie i mostu przez Wisłę, a spiritus movens przedsięwzięcia był inżynier H. W. Krüger z Potsdamu (1817-1867) (Prusacy z imienia nazywali chyba tylko swojego kóla).
W roku 1846, pan Brix, członek-korespondent dolno-austriackiego Związku Przemysłowego, donosił:

Mitteilung.JPG (487.84 KiB) Przejrzano 1788 razy

Mitteilung.JPG (487.84 KiB) Przejrzano 1788 razy

Mitteilung2.JPG (309.7 KiB) Przejrzano 1788 razy

Mitteilung2.JPG (309.7 KiB) Przejrzano 1788 razy

...
Były wychowanek Instytutu Przemysłu w Berlinie, który wiele lat pracował w Anglii, w Sharp, Roberts & Comp. i do swojej teoretycznej wiedzy dołączył sporą praktykę, o nazwisku Krüger, pochodzący z Potsdamu, przedłożył ministrowi finansów panu Flottwell'owi obszerny plan, wraz z prośbą o wsparcie realizacji, założenia odlewni żeliwa razem z zakładem budowy maszyn głównie dla budowy lokomotyw. Składający propozycję oparł swój plan na rozpoczętej budowie kolei żelaznej do Królewca, dla której na koszt państwa, wykonany zostanie ważny most wiszący przez Wisłę pod Tczewem. Konieczne dla tej budowy elementy żelazne powinny być pierwszymi dostawami proponowanego zakładu, którymi spłacane byłyby sumy pożyczek udzielonych zakładowi przez ministerstwo finansów. Pan minister okazał się sprawie przychylny, uczynił jednakże warunek, że zakład powinien być wybudowany w pobliżu Tczewa, oraz że jeżeli Krüger wskaże kilku inwestorów, którzy uczestniczyliby udziałem co najmniej 50 000 talarów, wówczas ministerstwo wniosłoby taką sama sumę.
Po tym jak Krüger długo czynił bezskuteczne starania, udało mu się w końcu znaleźć drogę do celu, która daleko przekroczyła jego oczekiwania. Uzyskał on mianowicie uczestnictwo Königliche Seehandlung, którego szef, pan minister Rother, żywo zainteresował się przedsięwzięciem, jednakże natychmiast oświadczył, że przedsięwzięcie nie może być rozpoczęte z dysponowanym funduszem mniejszym niz 250 000 talarów. Z sumy tej Seehandlung zadeklarował 100 000 talarów; bracia Oppenfeld, właściciele Huty Laura na Górnym Sląsku, 50 000 talarów; radcy handlowi Behrend i Witt z Gdańska takze 50 000 talarów, a brakujące jeszcze 50 000 talarów udzieliło, jako wolnej od odsetek zaliczki, ministerstwo finansów, pod warunkiem, że wszystkie dostawy będą realizowane po obowiązujących w Berlinie cenach. Z Krügerem zawarty został kontrakt, który przyznawał mu jako kierownikowi technicznemu 25% czystego zysku jako dochód, które gwarantowałby mu minimum 2000 talarów. Pozostała część zysku powinna zostać zaksięgowana jako uzupełniające kapitału przedsiębiorstwa tak długo, aż spłacona zostanie suma udzielonej przez ministerstwo finansów zaliczki i uzupełniony zostanie określony na ćwierć miliona kapitał założycielski. Z niego 170 000 talarów ma zostać przeznaczonych na budynki, maszyny i urządzenia pomocnicze, podczas gdy 80 000 talarów ma słuzyć jako kapitał obrotowy oraz postulowano, aby przeciwdziałać nadmiernemu rozrostowi przedsięwzięcia, że suma 250 000 talarów nie może nigdy zostać przekroczona przez rozbudowę zakładu. ...

Rzeczywistość nie okazała się tak pomyślna jak zakładano, niepewna sytuacja polityczna zniechęciła prywatnych inwestorów i królewski Seehandlung jako jedyny wyłożył środki na budowę zakładu, co znamienne nie tylko dla doraźnego wsparcia budowy kolei ale także "w interesie tamtejszej prowincji", co przedstawil w swoim memoriale z czerwca 1847 roku szef Instytutu Christian von Rother:

Denkschrift.JPG (464.83 KiB) Przejrzano 1788 razy

Denkschrift.JPG (464.83 KiB) Przejrzano 1788 razy

...
Jako nowe przedsięwzięcie przemysłowe, w którym obecnie bierze udział Seehandlung [Institut], wymienić należy Zakład Budowy Maszyn w Tczewie. Zakład ten nie powstał jedynie dla wielkiej budowy tamże mostu przez Wisłę i przez Nogat w Malborku oraz dla budowy Kolei Wschodniej o decydującym znaczeniu, lecz także w ogólności, w istotnym interesie tamtejszej prowincji, w której na wielką skalę brakuje jeszcze zakładów budowy maszyn.
Pomimo to, że chociaż Królewskie Ministerstwo Finansów wypowiedziało się o wsparciu przedsięwzięcia urządzenia takiego zakładu w Tczewie poprzez przyznanie wolnej od podatku, spłacanej stopniowo robotami zaliczki w wysokości 50 000 talarów z królewskiego funduszu budowy mostów, nie udało się jeszcze, po długich i usilnych staraniach, zebrać prywatnego kapitału potrzebnego do założenia i prowadzenia zakładu, to Seehandlung [Institut] wobec wszechstronnych nacisków nie mógł uchylić się od uczestnictwa. Został on na mocy najwyższego rozkazu z dn. 19 czerwca b.r. upoważniony do wspólnego założenia zakładu w zjednoczeniu z osobami prywatnymi oraz zobowiazany do wyłożenia połowy środków na założenie i prowadzenie zakładu. Niezbędne budynki są już ukończone i regularna eksploatacja zostanie rozpoczęta najpóźniej 1 lipca b.r. ...

Wkrótce jednak, jak informuje Rocznik statystyki urzędowej państwa pruskiego z 1867 r., budowa Kolei Wschodniej została zawieszona, a Zakład Budowy Maszyn w Tczewie przejęło Ministerstwo Handlu, Przemysłu i Robót Publicznych, które do końca roku 1848 zainwestowało w niego dalszych 48 000 Kthlr (królewskich talarów) co odszukać można w dodatku do memoriału ministra von Heydta z 29 sierpnia 1849 r., dotyczącego wykorzystania funduszu kolejowego:

Jahrbuch_Denkschrift.JPG (493.44 KiB) Przejrzano 1788 razy

Jahrbuch_Denkschrift.JPG (493.44 KiB) Przejrzano 1788 razy

...
Założona w 1846 w Tczewie wytwórnia maszyn z dwoma piecami odlewniczymi, na którą Seehandlung wyłożyło 100 000 Thlr, została wkrótce po wstrzymaniu budowy Kolei Wschodniej przejęta przez Ministerstwo Handlu.

Więcej szczegółów o "wtopieniu" w zakład fuduszy Seehandlung znaleźć można w sprawozdaniu komisji do sprawdzenia budżetu państwa za rok 1851, wygłoszonym przed parlamentem przez Otto Bismarcka 20 marca 1851:

Reden_Zeitschrift.JPG (484.06 KiB) Przejrzano 1788 razy

Reden_Zeitschrift.JPG (484.06 KiB) Przejrzano 1788 razy

...
Zakład Budowy Maszyn w Tczewie razem z trzema piecami został założony w 1846 dla przygotowywanej budowy Kolei Wschodniej, przy czym Seehandlung wniosło udział w wysokości 100 000 Kthlr. W następstwie ustawy polączonego parlamentu budowa kolei Wschodniej została wstrzymana. Udziały Seehandlung zostały przez Ministerstwo Handlu i Przemysłu, które przejęło zakład, zaspokojone w ten sposób, że z wartości księgowej zakładu, wynoszącej w końcu roku 1849 jeszcze 75 585 Kthlr, 20 762 Kthlr zaliczone zostało jako strata. ...

Kontynuacja budowy Kolei Wschodniej pozwoliła na pełne rozwinięcie możliwości produkcyjnych zakładu, realizowanych przy imponującym zatrudnieniu, o czym informowała prasa fachowa w regularnie zamieszczanych raportach o eksploatacji zakładów hutniczych w państwie pruskim (dla orientacji, 1 cetnar pruski równy był do roku 1858 110 funtom pruskim, czyli 51.45 kg, a po 1858 - 100 funtom czyli 50 kg)
w roku 1852:

...
Z Zakładem Budowy Maszyn, założonym w Tczewie dla budowy mostów przez Wisłę i Nogat, połączona jest odlewnia żeliwa wyposażona w 3 piece żeliwiaki, która w roku 1852 wyprodukowała około 4500 cetnarów odlewów z przetopionej surówki.

w roku 1856:

...
W odlewni żeliwa Królewskiego Zakładu Budowy Maszyn w Tczewie zostało wytworzonych w trzech piecach żeliwiakach 4200 Ctr wyrobów żeliwnych o wartości 17 000 Thlr oraz, w połączonej z odlewnią żeliwa odlewni metali nieżelaznych, w 3 piecach tyglowych 110 Ctr odlewów o wartości 3000 Thlr. Załoga odlewni liczy 17 ludzi. Królewski Zakład Budowy Maszyn, do którego należy odlewnia, miał od 414 do 482 pracowników.

czy też 1861

...
Zakład Budowy Maszyn w Tczewie (okręg regencyjny Gdańsk) z należącej do niego, wyposażonej w 3 piece żeliwiaki odlewni żeliwa, dostarczył Królewskiej Kolei Wschodniej 5290 Ctr odlewów, które znalazły zastosowanie w gmachach publicznych.

Można śmiało stwierdzić, że ukoronowaniem działalności zakładu związanej z budową mostów przez Wisłę, a później urządzeń Kanału Elbląskiego było nagrodzone medalem uczestnictwo w Międzynarodowej Wystawie Przemyslu i Sztuki w Londynie w roku 1862, podczas której zaprezentowano modele wykonanych budowli, tak opisane w katalogu londyńskiej wystawy:

Katalog.JPG (493.9 KiB) Przejrzano 1788 razy

Katalog.JPG (493.9 KiB) Przejrzano 1788 razy

...
1338. Królewskie Pruskie Ministerstwo Handlu, Berlin
wykonawca Królewski Zakład Budowy Maszyn w Tczewie
medal, Londyn 1862

I. Model wielkiego mostu przez Wisłę w Tczewie, na linii kolejowej Berlin-Królewiec.
Most służy do przekraczania Wisły przez pociągi, pojazdy konne i pieszych.
Most o całkowitej długości 2668 stóp pruskich (2747¼ stóp ang.) jest podzielony 2 filarami krańcowymi i 5 pośrednimi na 6 prześwitów przepływowych, każdy o długości 386 stóp pruskich (397½ stóp ang.). Przez każde dwa kolejne prześwity przerzucone jest przęsło z kutego żelaza o długości 828 (852½ stóp ang.).
Wystawiany model przedstawia jeden filar krańcowy, 1 filar pośredni oraz 7/23 całkowitej długości przęsla i wiernie ukazuje charakter konstrukcji oraz połączenia poszczególnych jej elementów.
Model jest wykonany w skali 1/12 wielkości rzeczywistej.

II. Model pochylni kanału Elbląsko-Śródlądowego [Elbląsko-Ostródzkiego]
Górne odcinki kanału łączącego jeziora wyżyny pruskiej są połączone za pomocą 4 pochylni o wysokości podnoszenia odpowiednio 65, 60, 78 i 70 stóp z dolnymi odcinkami kanału, które prowadzą do rzeki Elbląg i przez nią do Zalewu Wiślanego.
Każda pochylnia napędzana jest przez koło wodne śródsiębierne o średnicy 27 stóp, które poprzez mechanizmu napędowe złożone z kół zębatych i wałów oraz urządzenia nawrotne przekazują napęd na duże bębny linowe o średnicy 12 stóp. Oprócz kół wodnych, mechanizmów przeniesienia napędu i urządzeń nawrotnych model przedstawia wszystkie części składające się na pochynię i jej napęd.
Czas przejazdu, podczas którego mogą być przewożone statki, przemieszczający się w górę oraz przemieszczający się w dół, o łącznym ładunku netto 2200 Ctr lub ciężarze brutto 2600 Ctr, wynosi przeciętnie 15 minut, łącznie z najazdem i zjazdem statku z wózka.
Model jest wykonany w skali liniowej 1/12 naturalnej wielkości, inaczej 3/8 cala na 1 stopę.

[mirza3]

Działalność Królewskiego Zakładu Budowy Maszyn w Tczewie została odnotowana w zestawieniu danych berlińskiego biura statystycznego za rok 1849.
Można tam znaleźć między innymi, że zakład był jednym z 16 działających w prowincji pruskiej, w tym jednym z 5 w regencji gdańskiej, i zatrudniał 60 pracowników.

Maschinen-Fabriken.JPG (268.52 KiB) Przejrzano 1761 razy

Maschinen-Fabriken.JPG (268.52 KiB) Przejrzano 1761 razy

Ponadto zakład posiadał maszynę parową o mocy 16 KM, jedną z 23 funkcjonujących wówczas w regencji gdańskiej.

Dampfmachinen.JPG (257.99 KiB) Przejrzano 1761 razy

Dampfmachinen.JPG (257.99 KiB) Przejrzano 1761 razy