Fabryka Sztuk i Muzeum Wisły

[zet48]

W 1856 roku rozpoczęto budowę dużego kompleksu przemysłowego, Willy Muscate założył tu Fabrykę Maszyn Rolniczych. Na rogu obecnych ulic 30-go Stycznia i Paderewskiego zbudowano w 1883 roku wielki ceglany budynek mający charakterystyczny skorupowy dach. Fabryka Wyrobów Metalowych Emila Kelcha. W okresie międzywojennym przemianowana na Wytwórnię Wyrobów Metalowych Towarzystwa Akcyjnego „ARKONA”, w tym czasie obiekty rozbudowano i przedłużony został największy budynek. Po II Wojnie Światowej powstała tu Pomorska Fabryka Gazomierzy, później Zakłady Sprzętu Gospodarstwa Domowego Predom-Metrix. W roku 1980 miasto przekazało budynki Centralnemu Muzeum Morskiemu w Gdańsku na rzecz przyszłego Muzeum Wisły. Muzeum Wisły otwarto 13 kwietnia 1984 roku z okazji wystawy „Dzieje Żeglugi Wiślanej”. Obecnie w budynkach mieści się Centrum Wystawienniczo-Regionalne Dolnej Wisły

[mirza3]

Gwałtowny rozwój przemysłu w Tczewie, w latach 50-tych XIX w., spowodowany budową mostu przez Wisłę oraz linii kolejowej wraz z dworcem, faktycznie zaowocował budową kompleksu obiektów przemysłowych jak m.in. Królewska Fabryka Maszyn, odlewnia żeliwa, czy cementownia. Jednak z uwagi na to, że stanowiły one zaplecze prowadzonej budowy, zlokalizowane zostały w bezpośrednim jej sąsiedztwie: fabryka maszyn i odlewnia - przy nowej szosie Gdańskiej (obecnie ul. Gdańska), cementownia zaś na terenie miejskiej cukrowni (zlikwidowana Pomorska Fabryka Drożdży) /Historia Tczewa pod red. Wiesława Długokęckiego/

Również w tym czasie - Roman Klim /opracowanie Muzeum Wisły/ podaje rok 1857 - powstaje warsztat mechaniczny Emila Kelcha. Jak wynika ze spisu teczek magistrackiego nadzoru budowlanego, mieścił się on na ulicy Krótkiej 4, w miejscu zlikwidowanego ewangelickiego kościoła św. Jerzego.

Jednak ówcześnie, na terenie zajmowanym obecnie przez CRWDW, wciąż znajdowały się fortyfikacje Szańców Klasztornego i Środkowego pozostające obiektami wojskowymi, dla których obowiązywały tzw. rejony forteczne, ograniczające swobodę dysponowania własnością gruntów w sąsiedztwie umocnień. Od 1828 do 1871 określane były one następująco: rejon I - 800 kroków - absolutny zakaz budowy (nawet płotów) i uprawy, rejon II - 1300 kroków - obowiązek uzyskiwania pozwolenia władz wojskowych na zabudowę, oraz rejon III - 1800 kroków - obowiązek informowania o zamiarze zabudowy. Ponadto budujący zobowiązany był podpisać tzw. rewers demolacyjny, zobowiązujący go do rozbiórki obiektów na własny koszt, na żadanie władz.
Przepisy te poważnie ograniczały możliwości rozwoju miasta, dlatego też w roku 1865 burmistrz Emil Wagner wystąpił do Ministerstwa Wojny o zgodę na zniesienie umocnień. Jednak dopiero w 1868 roku pruskie władze wojskowe zgodę taką wyraziły /Historia Tczewa/, a w roku 1872 zredukowano znaczenie obronne Tczewa nadając mu status twierdzy II klasy.
Likwidacja fortyfikacji postępowała szybciej w części północnej i północno zachodniej - w związku z rozbudową kolei, podczas gdy w rejonie południowym trwała do do końca XIX wieku /Historia Tczewa/.

Roman Klim /Muzeum Wisły/ podaje, że w roku 1883 Emil Kelch nabył w drodze przetargu tereny Szańca Środkowego (raczej łącznie z Szańcem Klasztornym, skoro budynki zajmują również jego obszar) i zbudował w tym miejscu nową fabrykę. Marek Stażewski w Historii Tczewa określa jednak moment uruchomienia fabryki na rok 1898.

Budynków CWRDW nie można w żadnym razie wiązać z fabryką maszyn rolniczych Willego Muscate. Powstała ona wcześniej niż nowa fabryka Kelcha, gdyż budowę rozpoczęto w roku 1871, przy szosie Starogardzkiej, poza ówczesnym obszarem gminy miejskiej. Fabryka A.P. Muscate przetrwała śmierć jej założyciela w 1915r. oraz zmiany gospodarcze po I wojnie światowej. W roku 1928 zatrudniała 320 pracowników. W roku 1938 pozostała jedyną działającą, spośród trzech istniejących przed I wojną fabryk maszyn rolniczych. Funkcjonowała do końca II wojny światowej /Historia Tczewa/.

Po wojnie, na jej miejscu, w oparciu o ocalałe, nie zagrabione przez wyzwolicieli resztki wyposażenia, utworzony został państwowy zakład Technicznej Obsługi Rolnictwa, przekształcony w 1959 roku w Zakłady Sprzętu Motoryzacyjnego.
Od roku 1969 przedsiębiorstwo działało jako Fabryka Przekładni Samochodowych Polmo Tczew.
Sprywatyzowane w 1994 roku weszło w skład Sobiesław Zasada Group, od którego, w roku 1998 zostało zakupione przez Eaton Corporation.

[aga_piet]

Obecnie w budynkach mieści się Centrum Wystawienniczo-Regionalne Dolnej Wisły

I Muzeum Wisły

[Big Zbig]

Poprzedniczką obecnego Centrum była Pomorska Fabryka Gazomierzy, której plan przedstawiam na poniższym załączniku.

0000001-33_1000x1375.JPG (409.66 KiB) Przejrzano 5191 razy

0000001-33_1000x1375.JPG (409.66 KiB) Przejrzano 5191 razy

Do powyższego planu dodaję opis poszczególnych obiektów

0000001-34_1000x1375.JPG (360.63 KiB) Przejrzano 4943 razy

0000001-34_1000x1375.JPG (360.63 KiB) Przejrzano 4943 razy

[be-good]

Dawniejsze dzieje:

[Jadzia]

Pocztówka (allegro), której dotychczas nie widziałam. Przedstawia willę (~XIX w.) właściciela Fabryki Wyrobów Metalowych, Emila Kelcha. Domyślam się, że zdjęcie zostało wykonane przed 1921 rokiem, ponieważ budynek fabryki nie jest jeszcze rozbudowany.

30-go Stycznia Dom dt.jpg (158.46 KiB) Przejrzano 5155 razy

30-go Stycznia Dom dt.jpg (158.46 KiB) Przejrzano 5155 razy

P1050386.JPG (107.83 KiB) Przejrzano 5155 razy

P1050386.JPG (107.83 KiB) Przejrzano 5155 razy

[Ciotka Idalia]

Pocztówka świetna!! Kolejne urokliwe miejsce. Jeszcze żeby te drzewa wzdłuż ulicy się ostały, to byłoby całkiem fajnie

W latach 70-tych w "gazomierzach" pracował mój dziadek i pamiętam jak z mamą stałyśmy pod bramą i czekałyśmy, aż dziadek skończy pracę. Zawsze wychodził od strony ul. Paderewskiegi przechodząc obok budki strażnika, co szlaban podnosił

[zet48]

Muzeum Wisły w latach 90-tych

[be-good]

Ujęcie fabryki i miasta pochodzące z międzywojnia:

[zet48]

Ujęcie fabryki i miasta pochodzące z międzywojnia:

Ja dodam że zdjęcie było zrobione po roku 1926