Narody i religie
Żydzi
W Tczewie, jak i pozostałych miastach Pomorza Gdańskiego aż do roku 1772 obowiązywał zakaz osiedlania się Żydów w miastach. Wydany został przez wielkiego mistrza zakonu Krzyżackiego Zygfryda von Feuchtwangena już w 1309, a po włączeniu Pomorza do Polski został utrzymany w mocy. Prawa miejskie również nakładały na Żydów ograniczenia np. wilkierz tczewski z 1599 roku zabraniał kupcom żydowskim handlu w obrębie miasta.
I Rzeczypospolita
Pierwsi Żydzi zaczęli przybywać do Tczewa prawdopodobnie w okolicach XV wieku. W związku z zakazem osiedlania się w mieście osiedlali się w majątku biskupa wocławskiego w okolicach folwarku Czyżykowo. Zajmowali się przede wszystkim handlem zbożem i skórami.
Zabór Pruski
Włączenie Tczewa do Królestwa Prus zmieniło zasadniczo położenie ludności żydowskiej. Władze pruskie wprowadziły szereg ustaw zrównujących Żydów w prawach:
- 1772 ustawa o możliwości zamieszkania w miastach. Nie dotyczyła ona wszystkich, jedynie nielicznej grupy zamożnych, którzy byli w stanie wnieść opłatę do skarbca króla.
- 1812 ustawy emancypacyjne, które dawały możliwość otrzymaniu obywatelstwa miejskiego i zajmowania się rzemiosłem.
- 1825 i 1850 prawo do nabywania nieruchomości miejskich i gruntów pod budowę synagogi.
Spowodowało to napływ ludności żydowskiej, przede wszystkim specjalistów od wyrobów tekstylnych (zwłaszcza bławatów), którzy skupili w swoich rękach wszystkie sklepy tej branży.
W czasie kryzys ekonomicznego na przełomie XIX i XX wieku około 300 żydów opuściło miasto. Mimo tego tuż przed I wojną Żydzi posiadali 9 z 24 kamienic na rynku.
II Rzeczypospolita
W 1920 – 1923 roku wielu Żydów uważających się za Niemców wyjechało z Tczewa. W 1925 roku osiedliła się grupa kupców z Łodzi i okolicy. W 1927 roku żydowska gmina tczewska została podporządkowano gminie starogardzkiej. W latach trzydziestych większość Żydów wyjechała z Tczewa. Po wkroczeniu Niemców 18, którzy pozostali w Tczewie zginęli w koszarach i w obozie Sztuthoff.
Znani tczewscy Żydzi:
Alfred Eisenstaedt – więcej w dziale Ludzie
Bernhard Kamnitzer – urodzony 25 października 1890 roku, zmarł 15 lipca 1959 w Nowym Yorku. Gdański polityk, adwokat, działacz mniejszości żydowskiej, poseł do Volkstagu (1924–1930) oraz członek Senatu Wolnego Miasta Gdańsk (1928–1930).
Aron Hirschfeld - rabin urodzony w 1820 w Tczewie zmarł 14 grudnia 1885 w Poznaniu.
Liczba ludności żydowskiej | Procentowy udział ludności żydowskiej do całkowitej liczby mieszkańców |
1782 – 23 osoby | 1816 – 15,6% |
1800 – 150 osób | 1831 – 14,8% |
1818 – 276 osób | 1840 – 13,3% |
1849 - 409 osób | 1852 – 7,3% |
1871 – 515 osób | 1864 – 7,9% |
1880 - 449 osób | 1871 – 6,6% |
1890 – 372 osób | 1910 – 1,15% |
1900 - 314 osób | 1921 – 0,57% |
1910 - 195 osób | 1931 – 0,43% |
1931 - 103 osób | 1936 – 0,5% |